ELEKTRİK PANOSU NEDİR?

Linkedin elektrik panosu üreticiliğini beyaz eşya, elektrik ve elektronik eşya imalatı olarak tanımlıyor. İlk bakışta anlamsız gelse de aslında beyaz eşya tanımı oldukça doğru bir tanım. Sokakta 100 kişiden beyaz eşya deyince akıllarına gelenleri sıralamalarını istesek muhtemelen hiçbirinin listesine elektrik panosu girmeyecektir.(Bu arada şunu da belirteyim ki elektrik panosunda da amaç tüketiciler tarafından hatıra gelmemesi, tüketicilerin üzerinde düşünmesini gerektirmeksizin sorunsuz çalışması ve devreye alındıktan sonra kapağının açılmasına gerek bile duyulmamasıdır.)

Peki bu akıllara bile gelmeyen ama akla gelen tüm elektrikli aletlerin çalışmasını sağlayan elektrik panosu nedir, hangi işlere yarar? Bol metaforlu elektrik panosu anlatımına hazırsanız başlıyoruz. Elektrik panosu, elektrik cumhuriyetinin adalet mekanizmasıdır, kolluk kuvvetidir. Üretilen enerjiyi talebe göre dağıtır, ölçer. Bir tehlike ya da aşırılık sezinledi mi bağlantıyı keser. Kullanım amacına göre, kullanıldığı yere göre elektrik panoları çeşit çeşittir. Şimdi tüm bu pano çeşitlerine yakından bakalım.

İlk olarak elektrik panosu denilince iki ayrı uzmanlıktan bahsetmek gerekecek. Birincisi panonun karkası; mekanik uzmanlık gerektirir. İkincisi panonun elektriksel montajı; elektriksel uzmanlık gerektirir. Çoğunlukla pano karkası üreten firmalar ayrıdır ve elektriksel montaj yapacak olan firmalar pano karkaslarını satın alırlar. Bu durumda elektrik panosu belli kalıplara sığmak zorunda kalır. ATCE ENERJİ ve az sayıda bulunan benzer firmalarda, mekanik ve elektriksel uzmanlık bir arada bulunur ve pano karkası fabrika bünyesinde üretilir. Bu sayede herhangi bir sınırlayıcı ölçüye bağlı kalmaksızın optimum ölçülerde elektrik panosu tasarlanabilir. Zaten elektrik panosu üretmek ile elektrik panosu tasarlamak arasındaki fark burada ortaya çıkar.

elektrik panosu

PANO KARKASI

Elektrik panolarında karkaslar sacdan imal edilir. Galvaniz, Alüminyum, DKP gibi seçenekleri olmakla birlikte çoğunlukla projelerde istenen galvaniz sacdır. Kalınlıkları projeye göre değişiklik gösterir. Yine projelerde çoğunlukla tercih edilen 2 mm sac kalınlığıdır.

Karkas üretiminde panonun kullanılacağı yere göre iki seçenek karşımıza çıkar. Dahili tip pano ve harici tip pano. Dahili tip panolar mekan içi kullanımlar için uygundur ve IP 2X koruma sınıfına uygun olarak üretilir. Harici tip panolar ise dış mekan panolarıdır. Projeye ve talebe göre belirlenmiş IP 5X, IP 4X gibi koruma sınıfına uygun olarak üretilir. Koruma sınıfları panonun su, toz vs. geçirmezlik derecesini belirleyen standart sınıflandırma ölçütleridir ve ayrıntıları başka bir blog konusudur. İlk bakışta harici pano mu dahili pano mu nasıl farkedilir diye sorulacak olursa en belirgin fark çatı sistemleridir. Dahili pano çatıları düzdür, harici tip pano çatıları ise küçükken hepimize ev çiz denildiğinde çizdiğimiz evlerin çatısına benzer kısmen; eğimlidir. Ayrıca harici tip panolarda havalandırma için doğrudan saca panjur işlenirken, dahili tip panolarda havalandırma panjuru sonradan monte edilir.

Harici ya da dahili olsun her iki pano tipi için de elektrostatik toz boya kullanılır. Renk seçenekleri ise RAL kodları ile seçilebilir ve seçenekler neredeyse sınırsızdır. Toz boyanın koruyucu olması için TEDAŞ MYD şartnamesine göre 65 (+/- 15) mikron kalınlığında olması gerekir.

Son olarak pano karkası içerisine elektriksel şalt malzemelerin montajının yapılabilmesi için montaj sistemine karar vermek gerekir. Standart, modüler ve yarı modüler montaj sistemleri vardır. Modüler sistemlerde parçalar kolaylıkla sökülüp takılabilir, yer değiştirebilir. Yarı modüler sistemlerde değiştirilebilen parçaların yanı sıra sabit parçalar da bulunur. Standart sistemlerde de parçalar sabittir. Ancak burada dikkat edilecek husus parçalar sabit bile olsa sökülüp takılabiliyor olmasıdır. Parçaların her biri cıvata, somunlarla tutturulur, dilediğinde sökülebilir. Ancak standart sistemlerde her parçanın yeri bellidir ve başka yere takılamaz. Standart sistemler merdiven altında üretilen kaynaklı panolarla karıştırılmamalıdır. Kaynaklı panolar, sökülüp takılamaz ve paslanmaya mahkumdur.

Kısaca pano karkası seçerken şu sorulara cevap bulmak gerekir:

  • Dahili mi harici mi?
  • Sacın cinsi ve kalınlığı nedir?
  • IP koruma sınıfı nedir?
  • İstenen boya renginin RAL kodu nedir?
  • Montaj sistemi modüler mi yarı modüler mi standart mıdır?

Pano karkası

KULLANIM AMACINA GÖRE ELEKTRİK PANOSU ÇEŞİTLERİ

Kullanım amacına göre elektrik panolarını listelediğimizde elbette belirleyici olan elektriksel montajıdır. Temelde elektrik panoları kullanım amacına göre Güç Dağıtım ve Kompanzasyon, Anahtarlama ve Kontrol-Kumanda panoları olmak üzere üç ana amaç için kullanılır.

  • Güç Dağıtım ve Kompanzasyon Panoları trafonun sekonder çıkışının bağlı olduğu ana pano olup, kullanıldığı tesisin kalbi olarak, panodaki kompanzasyon bölümü ise tesisin solunum sistemi olarak nitelendirilebilir. Yani bütün sistemin ihtiyaç duyduğu enerji ana pano üzerinden karşılanır ve sistemin ihtiyacı olmayan ve şebekeyi olumsuz etkileyen pasif enerji kaynaklarının kontrolü bu panolar üzerinden olur.
  • Anahtarlama Panoları tesisin sinir sistemini oluşturmakta olup, hangi birimin ne kadar enerji çekebileceğini belirler. BU panolar kumanda ve kontrol panolarından gelen bilgilere göre devreye giriş çıkışları yapan panolardır.
  • Kontrol ve Kumanda Panoları ise, tesisin beyni olup, sistemin bütün çalışma şartlarını yönlendiren panolardır.

Kullanım amacına göre elektrik panoları genel hatlarıyla yukarıda gibi sınıflandırılabilecek olsa da bu çok sınırlı bir anlatımdır. Elektriksel projelendirmesi tam olarak terzilik işidir ve tüm ayrıntılar önemlidir. Panonun gücü, kullanılacak şalt malzemelerin özellikleri, markaları, kabloların özellikleri, bakır ölçüleri, bakırın kalaylı mı makaronlu mu olacağı (bu arada ATCE ENERJİ bünyesinde bakır kalaylama tesisi bulunan sayılı fabrikalardan biridir.), panodaki sarf malzemelerin özellikleri vs. uzmanlarca karar verilmesi gereken çok faktör vardır.

Güç Dağıtım Panoları, Kompanzasyon Panoları, Yenilenebilir Enerji Panoları, Sayaç Panoları, MCC Panoları, Otomasyon Panoları, Şantiye Panoları, Transfer Panoları, Kontrol Masaları, Sac Köşkler… Kullanım amacına göre elektrik panosu çeşitleridir ve her biri ayrı blog konusudur.

Genellikle ülkemizde elektrik panoları tedariği, işin son aşamasında elektrik tesisatçısının yönlendirmesine göre yapılır, bundan dolayı tesis devreye alındığında panolarda tekrar revizyonlara ihtiyaç duyulur ya da panoların değiştirilmesi gerekir. Böyle bir durumla karşılaşmamak için iş yerinizin tüm çalışmasını ve verimliliğini etkileyecek olan pano seçiminde uzman desteği almak elzemdir.

 

SEDA ÖZEL

Elektrik- Elektronik Yüksek Mühendisi